میرزا تقیخان امیر کبیر - زندگی
میرزا تقیخان امیرکبیر در سال ۱۱۸۶ خورشیدی در هزاوه فراهان به‌دنیا آمد. پدرش آشپزِ قائم‌مقام فراهانی، وزیر وطن‌خواه دوران محمدشاه قاجار بود. میرزا تقیخان تحت تعلیمات قائم‌مقام فراهانی، دفاع از ملت و وطن در برابر استعمار، دربار و ملایان مزدور خارجی را آموخت. میرزا تقیخان در جوانی، توسط قائم‌مقام فراهانی در آذربایجان به‌عنوان امیر نظام به اداره امور مشغول شد.
او در سال ۱۲۲۷ شمسی(۱۸۴۸میلادی) در مقام صدارت عظمی مشغول به‌کار شد.
میرزا تقیخان امیرکبیر - اصلاحات اقتصادی
امیرکبیر در مدتی که صدراعظم بود، در راستای اصلاحات در ساختار اقتصادی کشور، به اقدامات متعددی دست زد. از جمله اقدامات وی ایجاد صنایع ملی و احداث کارخانه‌های بلورسازی و چلواربافی بود.
تغییر نظام مالیاتی بر اساس میزان درآمد، یکی دیگر از اقدامات امیرکبیر در زمینه اصلاحات اقتصادی بود. اقدامی که مردم محروم را از پرداخت مالیات‌های ظالمانه معاف می‌کرد و در عوض فئودال‌ها را مجبور به پرداخت مالیات می‌نمود.
منع رشوه گرفتن توسط مأموران دولتی، منع سوء‌استفاده شاهزادگان و روحانیان و وابستگان به دربار از خزانه مملکت نیز از دیگر اقدامات میهنی و مردمی امیرکبیر است.
امیرکبیر تولید داخلی و بازار ملی را تشویق می‌کرد. هم‌چنین بستر کار صنعت‌گران داخلی را برای استخراج معادن و کارهای صنعتی آماده می‌کرد. امیرکبیر در مقابل، استخراج معادن ایران توسط استعمارگران خارجی را ممنوع کرد. اقدامی که کمک بزرگی به استقلال ایران بود.
میرزا تقیخان امیرکبیر - اصلاحات فرهنگی
امیر کبیر هم‌گام با اصلاحات اقتصادی، در زمینه فرهنگی نیز اقدامات فرهنگی درخشانی برای ایران انجام داد؛ از جمله اعزام جوانان برای فراگیری علوم و فنون روز به اروپا، تأسیس مدرسه دارالفنون و تأسیس روزنامه وقایع اتفاقیه، نخستین روزنامه در ایران.
این اقدامات به رشد آگاهی مردم و ارتقاء مطالبات حقوق اجتماعی آنها از مستبدین کمک کرد و زمینه‌های پیدایش یک قشر آگاه در جامعه را فراهم نمود.
یکی از اقدامات امیرکبیر که آخوندهای مرتجع را به‌خشم آورد، سلب صلاحیت محاکم شرعی بود که برای رسیدگی به اختلافات میان مسلمانان و پیروان سایر ادیان تشکیل می‌شد. امیرکبیر به‌جای محاکم شرعی، این‌گونه قضاوت‌ها را به‌عهده دیوان عدالت گذاشت. برخلاف محاکم شرعی، دیوان عدالت احکام خود را بر اساس قوانین عرفی و عقلی صادر می‌کرد. این اقدام امیرکبیر جلوی بسیاری اجحافات و بی‌عدالتی‌های آخوندهای مرتجع را نسبت به اقلیت‌های مذهبی گرفت.
میرزا تقیخان امیرکبیر - سیاست موازنه منفی
میرزا تقیخان امیرکبیر، در برابر قدرت‌های خارجی، سیاست موازنهٔ منفی را در پیش گرفت. حرکتی عمیقاً میهن‌پرستانه و ضداستعماری. بدین خاطر بود که با مرگ محمدشاه، انگلیس و روس تمامی مزدوران خود را فعال کرده و تلاش کردند از صدراعظمی میرزا تقیخان امیرکبیر جلوگیری کرده، یکی از مهره‌های دست‌نشاندهٔ خود را به‌مقام صدارت عظمی برسانند.
اما امیرکبیر با در پیش گرفتن سیاست موازنهٔ منفی، اقدامات روس و انگلیس را خنثی کرد. به این صورت که اعلام کرد نه به روس و نه به انگلیس و نه هیچ قدرتی دیگر، امتیازی که خلاف منافع ملی ایران باشد، نخواهیم داد.
البته برای استعمار، ارتجاع و دربار وابسته این اقدامات ملی امیرکبیر گناهی بزرگ بود؛ گناهی که استعمار و استبداد فئودالی بی‌جزایش نگذاشتند.
میرزا تقیخان امیرکبیر - شهادت
انگلیسی‌ها ۲عامل بسیار قوی برای کنارزدن امیرکبیر داشتند. یکی مادر شاه یعنی مهد علیا، و دیگری میرزا آقاخان نوری که تحت‌الحمایه انگلیس بود. این عوامل استعماری، ناصرالدین شاه را از امیرکبیر ترساندند. شاه که جوان ۲۰ساله‌ای بود و سلطنت را از اجداد خونریز خود به‌ارث برده بود، در هراسِ از دست دادن تاج و تخت، به پیروی از عمال استعمار روآورد.
ناصرالدین شاه ابتدا امیرکبیر را از مقام نخست‌وزیری عزل و به کاشان تبعید نمود. پس از ۴۰روز، شاه فرمان قتل امیرکبیر را صادر کرد. جلادان شاه، امیرکبیر را روز ۲۰دیماه ۱۲۳۰ خورشیدی، در حمام باغ فین کاشان، به‌قتل رساندند. بعد از امیرکبیر که مانع و راه‌بند مطامع استعمار در ایران بود، سیل اعطای امتیازات به خارجیان شروع می‌شود.
اما به‌رغم مخالفت‌های استعمار، خوانین مزدور و ملایان مرتجع اصلاحات امیرکبیر توانست ایران را یک گام به‌سوی پیشرفت حرکت دهد.
