پیروزی انقلاب سوریه در سال ۱۴۰۳ شمسی، فصلی جدید و تاریخی را در خاورمیانه گشود. این انقلاب که توسط شورشیان سوریه از ۷آذرماه ۱۴۰۳ آغاز شد، با تصرف برقآسای دمشق و فرار بشار اسد از کشور در بامداد ۱۸آذرماه به پیروزی رسید و به ۲۴سال حکومت دیکتاتوری اسد پایان داد. بیش از ۵سال از کاهش نسبی نزاع داخلی در سوریه گذشته بود، اما حمله شدید شورشیان اسلامی از ادلب به حلب در روز ۲۷نوامبر(۷آذر)، با تصرف این شهر کلیدی، جانی دوباره به پیشرویها در سایر نقاط سوریه بخشید.
پیشرویهای شتابان و سقوط شهرهای کلیدی
حمله سریع گروههای مسلح سوری به سمت حلب نه تنها طرفهای منطقهیی بلکه جوامع بینالمللی را نیز غافلگیر کرد. این پیشروی شتابان، یادآور سقوط موصل در عراق توسط داعش در گذشته بود. گزارشها حاکی از آن بود که گروههای مسلح، از جمله هیأت تحریر شام و گروههای مورد حمایت ترکیه، توانستند خطوط دفاعی نیروهای وفادار به بشار اسد در غرب حلب را در هم بشکنند و خود را به مرکز شهر برسانند.
پس از حلب، در روز پنجشنبه ۱۵آذر، ارتش سوریه بهطور ناگهانی از شهر حماه، قلب مرکزی سوریه، عقبنشینی کرد. این اقدام نشاندهنده شکست بزرگ خطوط دفاعی بود و ضربهای اساسی به بشار اسد تلقی میشد. حماه، بهعنوان چهارمین شهر بزرگ و با اهمیت استراتژیک، برای دفاع از پایتخت حیاتی بود. در این وقایع، نیروهای رژیم اسد و شبهنظامیان طرفدار دولت که تحت فرمان افسران روسی و ایرانی بودند، نتوانستند در برابر پیشروی شورشیان مقاومت کنند.
اوج این پیشرویها با سقوط شهر استراتژیک حمص رقم خورد. در شامگاه شنبه، شورشیان هیأت تحریر شام موفق شدند خطوط دفاعی نیروهای وابسته به حکومت اسد در بخشهای شمالی و شرقی حمص را بشکنند. در پی این شکست، نهاد «یگان رضوان»، نیروهای ویژه حزبالله لبنان، نیز از این ناحیه فرار کردند. با سقوط حمص، که رهبر اصلی شورشیان، احمد الشرع(ابومحمد جولانی) آن را لحظهای تاریخی خواند، شورشیان کنترل قلب استراتژیک سوریه را در دست گرفتند. این منطقه دسترسی به منطقه ساحلی که پایگاه فرقه علوی اسد و نیز پایگاه دریایی و هوایی روسیه بود را فراهم میکرد. هزاران نفر از ساکنان حمص پس از عقبنشینی ارتش به خیابانها ریختند، شادی کردند و شعار «اسد رفت، حمص آزاد شد» سر دادند و پوسترهای دیکتاتور سوریه را پاره کردند.
فرار در تاریکی و تصرف دمشق
بشار اسد در ساعات پیش از طلوع خورشید روز یکشنبه ۱۸آذرماه، بدون اعلان قبلی دمشق را به مقصدی ناشناخته ترک نمود. در پایان همان روز، مسکو اعلام کرد که او، همسرش و ۳فرزندشان در روسیه هستند و درخواست پناهندگی سیاسی آنها پذیرفته شده است.
بشار الجعفری، سفیر سوریه در مسکو، فرار اسد را به شکلی «غمانگیز و خجالتآور در تاریکی شب» و بدون احساس مسئولیت ملی توصیف کرد و از فروپاشی «سیستم فساد» سخن گفت.
شورشیان مخالف رژیم بشار اسد پس از آزادسازی شهرهای مختلف به دمشق رسیدند و در ساعات اولیهٔ بامداد یکشنبه، پایتخت را به کنترل خود درآوردند. ۲ افسر ارشد ارتش سوریه اظهار کردند که بشار اسد صبح همان روز با یک پرواز از دمشق رفته و شورشیان بدون هیچ نشانهای از حضور ارتش وارد شهر شدند. همزمان با ورود شورشیان، فرماندهی ارتش سوریه در بیانیهیی مهم به افسران اعلام کرد که حکومت ۲۴ساله بشار اسد به پایان رسیده است. شورشیان با فریادهای «الله اکبر» وارد کاخ ریاستجمهوری، معروف به «کاخ مردم»، در منطقه مزه شدند. این کاخ بدون مقاومت تصرف شد، چرا که کارکنان و پرسنل امنیتی پیش از ورود آنها، کاخ را ترک کرده بودند. همچنین، شورشیان کنترل رادیو و تلویزیون سوریه را به دست گرفتند.
آزادی و انتقال قدرت
همزمان با ورود نیروهای شورشی، شماری از ساکنان دمشق به خیابانها آمده و به شادی و پایکوبی پرداختند و با شعار «آزادی» در میدان اصلی شهر تجمع کردند. شورشیان با انتشار بیانیهیی، پایان دوره سیاه ۵۰ساله حکومت بعث و ۱۳سال جنایت را اعلام کردند و شهروندان سوری خارج از کشور را فراخواندند تا به «سوریه آزاد» بازگردند.
در راستای تلاش برای حفظ نهادهای دولتی، احمد الشرع، رهبر اصلی شورشیان، به نیروهای خود دستور داد که از مؤسسات دولتی فاصله بگیرند. مقرر شد که این مؤسسات تا زمان انتقال رسمی قدرت به دولت جدید، تحت نظارت محمد غازی الجلالی، نخستوزیر پیشین، باقی بمانند. الجلالی ضمن رد شایعات خروجش از کشور، آمادگی دولت را برای همکاری با شورشیان در تغییر قدرت اعلام کرد و بر ضرورت فراهم کردن شرایط برای برگزاری «انتخابات آزاد» تأکید نمود.
آزادسازی زندانها؛ پایان وحشت
با فرار بشار اسد و فروپاشی حکومت او، یکی از مهمترین رخدادهای داخلی، باز شدن درهای زندانهای سوریه بود که در دوران حکومت ۵۴ساله حافظ و بشار اسد، نماد وحشت و سرکوب بودند. هزاران زندانی در پی پیشروی مخالفان در حلب، حماه، حمص و دمشق آزاد شدند. رامی عبدالرحمان، مدیر دیدهبان حقوقبشر سوریه، گزارش داد که در ۱۱روز گذشته «دهها هزار زندانی» رها شدهاند.
درهای زندانهای شهرهای مختلف سوریه بهویژه زندان مخوف صیدنایا، جایی که سازمان عفو بینالملل از شکنجه و اعدام گسترده گزارش داده بود، باز شدند. صیدنایا بهعنوان یک «مسلخ بشری» شناخته میشد؛ زندانی که بین سالهای ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ حداقل ۱۳هزار نفر در آن اعدام شدند و گزارشها از ۳۰هزار قربانی شکنجه و اعدام تا سال ۲۰۲۱ حکایت دارند. شواهد نشان میداد که زندانیان در این کشتارگاه مجبور به انتخاب بین کشته شدن خود یا کشتن دیگران بودند. برخی زندانیان پس از سالها حبس و انزوا، حتی از مرگ حافظ اسد در سال ۲۰۰۰ بیخبر بودند. در میان آزادشدگان، نامهای برجستهیی همچون رغید احمد الططری، خلبانی که ۴۳سال بهدلیل انصراف از بمباران حماه زندانی بود و تل الملوحی، دانشجویی که به جرم نوشتن یک وبلاگ انتقادی زندانی شده بود، دیده میشد.
ضربهای مهلک به رژیم ایران و محور مقاومت
واقعه سرنگونی بشار اسد بهعنوان یکی از مهمترین لحظات تاریخی و شکستهای منطقهیی فاشیسم دینی و نیروهای نیابتی آن در سال ۱۴۰۳ در نظر گرفته میشود. این رویداد ضربههای اساسی به تمامی ستونهای قدرتی وارد کرد که رژیم ایران در منطقه تحت عنوان «جبهه مقاومت و عمق استراتژیک» ایجاد کرده بود. شکست سیاستهای علی خامنهای که دکترینش بر اجتناب از نفوذ دشمن درون مرزها با تمرکز بر محور مقاومت استوار بود، با یک شکست بزرگ روبهرو شد.
سقوط رژیم اسد بهمعنای ضربهای شدید به شبکه قدرت منطقهیی رژیم ایران است که پیش از این با از دست دادن حماس و ضربات سنگین بر حزبالله لبنان آسیب دیده بود. این واقعه تغییرات عمدهیی در نقشه ژئوپولیتیک خاورمیانه بهوجود آورده و تأثیرات منفی گستردهیی بر نفوذ فاشیسم دینی دارد.
«محور مقاومت»، بهعنوان بازوی اصلی قدرت این رژیم در سیاست خارجی، با فرار اسد از دمشق از بین رفت.
واکنشهای منطقهیی و بینالمللی
تصرف دمشق و پایان حکومت اسد واکنشهای متعدد بینالمللی را در پی داشت. شورشیان مسلح سوری پس از تصرف دمشق، به سفارت ایران در این شهر حمله کردند؛ ویدئوهای منتشر شده نشان دادند که شیشههای سفارت شکسته و پوستری از قاسم سلیمانی و حسن نصرالله پاره شده است. کارکنان سفارت رژیم پیش از هجوم مردم فرار کرده بودند.
در عرصه جهانی، معاون نخستوزیر بریتانیا از سقوط حکومت اسد استقبال کرده و اظهار داشت که اسد برای مردم سوریه خوب نبود و دیکتاتوری و تروریسم مشکلاتی را برای مردم این کشور ایجاد کرده است. وزیر امور خارجه آلمان، سقوط حکومت اسد را «نفسی از آرامش» خواند.
هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، تأکید کرد که دولت جدید سوریه باید شامل همه اقشار مردم باشد و قدرتهای منطقه و نهادهای بینالمللی باید با دقت برای حفظ تمامیت ارضی سوریه اقدام کنند. دونالد ترامپ، رئیسجمهور منتخب آمریکا، نیز وقایع را «بیسابقه و کاملاً هماهنگ» خواند و اظهار داشت که روسیه دیگر تمایلی به حمایت از اسد ندارد و این جنگ «مال ما نیست، بگذارید خودش پیش برود. دخالت نکنید». آمریکا همچنین اعلام کرد که حضور خود در شرق سوریه را برای جلوگیری از ظهور مجدد داعش ادامه خواهد داد.
در پی تحولات، ارتش اسراییل نیز پیشرویهایی را در بلندیهای جولان آغاز کرد. نخستوزیر سوریه، محمد الجلالی، با تأکید بر اینکه «سوریه برای همه سوریهاست»، ابراز امیدواری کرد که این کشور بتواند یک کشور عادی با روابط خوب با همسایگانش و جهان باشد.
