مشعل آزادی بدون بها فروزان نمانده است و نور فروزان آن پرتوی از خون این آزادی‌خواهان است.
دیکتاتورها با تمام نیرو و قدرت خود سعی در خاموش کردن شعله‌های آزادی‌خواهی دارند تا با جلوگیری از گسترش آن نگذارند حریق بساط حکومتشان خاکستر شوند.
دوران سلطنت رضاخان یکی از عرصه‌های بارز جدال ناخدای استبداد با پیشوایان آزادی است. در این گزارش می‌خواهیم یادی کنیم از برجسته‌ترین آزادی‌خواهان ایران که سربدار دادند اما تن به ذلت ندادند.
موسس روزنامه انتقادی توفان کسی که بی‌پروا با هر نوع ستم و فساد و وطن‌فروشی به‌ویژه استبداد رضاخانی و استعمار انگلیسی در می‌افتد.
بود اگر جامعه بیدار در این دار خراب جای سردار سپه جز به سر دار نبود
آری فرخی یزدی کسی که سرمقالات تند سیاسی، اجتماعی، تحلیلی و انتقادی علیه حکومت می‌نوشت و به‌خاطر همین روشنگری‌ها و انتقادات تند مورد خشم رضاخان قرار می‌گیرد، به ۳۰ماه زندان محکوم می‌شود و در نهایت نیز توسط پزشک احمدی و سرهنگ نیرومند، رئیس زندان، اعدام می‌شود.
هرگز دل ما ز خصم در بیم نشد در بیم ز صاحبان دیهیم نشد
ای جان به فدای آن‌که پیش دشمن تسلیم نمود جان و تسلیم نشد
سید رضا میرزاده عشقی یکی دیگر از افرادی است که به‌دست عاملان رضاخان کشته شد. عمده‌ترین فعالیت‌های اجتماعی عشقی، مربوط است به مدیریت و انتشار روزنامه قرن بیستم که در آن شرایط سخت استبدادی، تنها توانست ۲۲شماره از آن روزنامه را منتشر نماید.
یکی از اشعار «جمهوری‌نامه» میرزاده عشقی، فضای اختناق رضاخانی و جمهوری قلابی او را این‌گونه تصویر می‌کند:
ببین آن کهنه الدنگ قلندر نموده نوحه‌ٔ جمهوری از بر
حقیقت بارک‌الله، چشم بد دور مبارک باد این جمهوری زور
ازین پس گوش‌ها کر چشم‌ها کور چنین جمهوری بر ضد جمهور
ز کمپانی نماید حق‌شناسی زند تیپا به قانون اساسی
دریغ از راه دور و رنج بسیار موافق گشته لندن این سخن را
به قدری این سخن‌ها کارگر شد که سردار سپه عقلش ز سر شد
که آمد در میان خلق سردار برای ضرب و شتم و خشم و کشتار
آخرین شماره قرن بیستم، در ۷تیر ۱۳۰۳ ش./ ۲۸ژوئن ۱۹۲۴ منتشر شد و به‌خاطر مطالب و کاریکاتورهای همین شماره بود که عشقی ۵روز بعد ترور شد. در نهایت محمد درگاهی معروف به محمد چاقو، با اشاره رضا شاه ۳نفر را مأمور ترور وی نمود تا به بهانه تحویل نامه در درب خانه وی، نزد او رفته و ترورش کنند.
در دوران سلطنت رضا شاه بسیاری از آزادی‌خواهان به انحاء گوناگون مثل قتل در زندان و تبعید و اعدام به‌دست مأموران امنیتی شهربانی جان خود را از دست دادند.
