ابوریحان بیرونی، از مفاخر درخشان ایرانیان، به سرای باقی شتافت

۲۲آذر ۴۲۷ - ۷دسامبر۱۰۴۸:
ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی شخصیتی کم‌نظیر و ماندگار از دوران درخشش فرهنگی و علمی ایران پس‌از اسلام است. ظهور اندیشمندانی همچون او، در کنار بزرگانی چون فارابی، و ابوعلی سینا، باعث اوج‌گیری مباحث علمی و رواج اندیشه‌های بسیار در شرق شد. درشرایطی‌که مغرب‌زمین در تاریکی جهل ایجادشده توسط فئودالیزم و کلیسا قرار داشت، در ایران، جنب‌وجوش و فعالیت علمی برقرار بود. جنبش فلسفی که از شرق ایران شروع شد با چهره‌هایی چون فارابی، ابوریحان بیرونی، ابن‌سینا، ناصرخسرو و زکریای رازی پایه و مایه گرفت.
در آن‌دوره، مدارس و دانشگاهها و کتابخانه‌های متعددی در شهرهای بزرگ مثل نیشابور و بلخ و خوارزم تأسیس شده بود و همچنین مجالس بحث و تحقیق و تعلیم برپا بود و هنرها و صنایع و معماری و شعر و ادبیات رواج بسیار داشت. در مدارس بزرگی همچون مدرسه جندی‌شاپور، علوم پزشکی و ریاضیات و نجوم و منطق و جغرافیا و تفسیر، تدریس، و کتابهای بسیار از زبانی به‌زبان دیگر ترجمه می‌شد. در همان دوران بود که ستاره‌شناسان ایران توانستند اندازه تقریبی زمین را محاسبه کنند. ابوریحان بیرونی، دانشمند بزرگ ایرانی هم در آن‌دوره، به گردش زمین به دور خورشید پی برده بود، اما جهان عظمت این دانشمند بزرگ ایرانی را از قرن 19 میلادی به‌بعد شناخت.

ابوریحان دانشمند فرهیخته‌یی بود که به اکثر علوم زمان خودش احاطه داشت. او از اولین کسانی بود که به پیداکردن وزن مخصوص بسیاری از اجسام مبادرت ورزید و آنچنان وزن مخصوص اجسام را دقیق محاسبه کرده که اختلاف آنها با وزن مخصوصهایی که دانشمندان قرون اخیر باتوجه به تمام وسایل جدید خود تهیه کرده‌اند بسیار ناچیز است. ابوریحان در طول عمر خود به شهرهای مختلفی سفر می‌کرد و به‌اندازه‌گیری طول و عرض جغرافیایی آن شهرها می‌پرداخت و سپس موقعیت هر شهر را روی یک کره مشخص می‌کرد و پس‌از سالها توانست آن نقاط را روی یک نقشه مسطح پیاده کند و این مقدمه علم کارتوگرافی بود و درحقیقت می‌توان گفت این علم، به‌عنوان یک دانش با ابوریحان شروع شد.

ابوریحان در طول 72سال زندگی خود حدود 143 کتاب نوشت، که از مهمترین کتابهای او می‌توان به التفهیم، آثارُالباقیه، قانون مسعودی، و تحقیق مالُلهِندmalolhend و… اشاره کرد. آثار نوشته شده ابوریحان به ۱۲هزار برگ می‌رسد.
143 اثر او درباره دانشهایی همچون اخترشناسی، یا علم هیأت، گاه‌شناسی، زمین‌شناسی، ریاضیات، مکانیک، پزشکی، داروشناسی، هواشناسی، معدن‌شناسی، تاریخ، دین‌شناسی، فلسفه، و ادبیات نوشته شده است. و این وسعت تحقیقات و دانش، ابوریحان را در ردیف چند دانشمند بزرگ جهان قرار می‌دهد. جامعترین آثار او کتاب «قانون» درباره اخترشناسی، و علم چگالی یا غلظت ذرات و مواد بود که ثقل فلزات گوناگون و مایعات و سنگها را مشخص می‌کرد. اثر دیگر او به‌نام «دوربین نجومی»، یکی از ارزشمندترین یافته‌ها را درباره ابزار ستاره‌شناسی به بشر اراثه کرد. کتاب داروشناسی او بیشتر از هفتصد شرح درباره داروها را شامل می‌شد. کتاب دیگرش باعنوان «هند» بهترین اثری است که در آن اطلاعات مبسوطی درباره زبان سانسکریت و سنتهای هند و زبان وعلوم و جغرافی هند شرح داده است.
ابوریحان بیرونی، این دانشمند بزرگ ایرانی، در سوم ذی‌الحجه سال 362 هجری‌قمری مطابق روز 16شهریورماه 342 یزدگردی و 972 م. در بیرون یعنی حوالی خوارزم دیده به جهان گشود. شهر بیرون، که امروزه یکی از شهرهای کوچک ازبکستان کنونی است، در شمال شرقی اورگنج و در سمت راست رود جیحون قرار دارد.
ابوریحان در طول عمر پربار خود همیشه به‌دنبال کشف حقایق بود و هیچ‌چیز را در دنیا برآن ترجیح نمی‌داد. او مسلمان بود و به مذهب تشیع اعتقاد داشت، و به ایران و به ایرانی علاقه فراوانی داشت.
ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی در قرن چهارم هجری، در طول عمر خود با قناعت زندگی می‌کرد و به تجملات و ظواهر دنیا اهمیتی نمی‌داد و زمانی که در دوم رجب 440 هجری‌قمری برابر با ۱۰۴۸ م. در غزنه چشم از جهان فروبست، ثروت زیادی را برای خانواده‌اش باقی نگذاشت. درحقیقت ثروت او و خانواده‌اش همان نام نیک ابوریحان بود که همیشه در دلهای ایرانیان به‌عنوان یکی از مفاخر جاودان ایرانی ‌ماند.