صمد بهرنگی دوم تیرماه ۱۳۱۸در آذربایجان در یکی از محلات فقیرنشین در محله چرنداب در جنوب بافت قدیمی تبریز، در خانواده‌ای تهیدست چشم به جهان گشود. پدر او عزت و مادرش سارا نام داشت. فشار زندگی پدرش را وادار ساخت برای پیدا کردن کار همراه با فوج بیکارانی که راهی قفقاز و باکو بودند، عازم قفقاز شود، اما هرگز بازنگشت.
صمد بهرنگی پس از تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در مهر ۱۳۳۴به دانشسرای مقدماتی پسران تبریز رفت و در خرداد ۱۳۳۶از آنجا فارغ‌التحصیل شد. او پس از فراغت از تحصیل در دانشسرا گفته بود: «از دانشسرا که درآمدم و به روستا رفتم یکباره دریافتم که تمام تعلیمات مربیان دانشسرا کشک بوده و همه‌اش را به باد فراموشی سپردم و فهمیدم که باید خودم برای خودم فوت و فن معلمی را پیدا کنم و چنین نیز کردم».
صمد بهرنگی از مهر همان سال و در حالیکه تنها ۱۸سال داشت، آموزگار شد. او در آذرشهر، ممقان، قاضی جهان، گوگان، و آخی جهان در استان آذربایجان شرقی-که آن زمان روستا بودند- تدریس کرد.
در سال ۱۳۴۱صمد بهرنگی به جرم بیان سخنان سیاسی در میان سایر معلمان، اخراج و به دبستان انتقال یافت. یک سال بعد و در پی افزایش فعالیتهای فرهنگی، با پاپوش رئیس وقت فرهنگ آذربایجان کار صمد بهرنگی به دادگاه کشیده شد. سال ۱۳۴۳همراه بود با تحت تعقیب قرار گرفتن صمد بهرنگی توسط ساواک شاه، به‌خاطر چاپ کتاب «پاره‌پاره» و صدور کیفرخواست از سوی دادستانی عادی ۱۰۵ارتش یکم تبریز. پس از آن نیز صدور حکم تعلیق از خدمت به مدت ۶ماه. در آبان همین سال حکم تعلیق وی لغو شد و صمد بهرنگی به کلاس بازگشت. سالهای میانی دهه ۴۰مصادف بود با دستگیری و اعدام تعدادی از نزدیکان بهرنگی توسط ساواک شاه و شرکت او در اعتصابات دانشجویی.
در سال ۱۳۳۹ بهرنگی در بیست و یک سالگی اولین داستان منتشر شده‌اش به نام «عادت» را نوشت. یک سال بعد داستان «تلخون» را که برگرفته از داستانهای آذربایجان بود، با نام مستعار «ص. قارانقوش» در کتاب هفته منتشر کرد.
صمد بهرنگی
قصه‌ها
اولدوز و کلاغها - پاییز ۱۳۴۵
اولدوز و عروسک سخنگو - پاییز ۱۳۴۶
کچل کفتر باز - آذر ۱۳۴۶
پسرک لبو فروش - آذر ۱۳۴۶
افسانه محبت - زمستان ۱۳۴۶
ماهی سیاه کوچولو - تهران، مرداد ۱۳۴۷
پیرزن و جوجه طلایی‌اش – ۱۳۴۷
یک هلو هزار هلو
۲۴ساعت در خواب و بیداری
کوراوغلو و کچل حمزه
تلخون و داستانهای دیگر- ۱۳۴۲(شامل ده داستان: تلخون، بی‌نام، عادت، پوست نارنج، قصه آه، آدی و بودی، به‌دنبال فلک، بزریش سفید، گرگ و گوسفند، موش گرسنه)
کلاغها، عروسک‌ها و آدم‌ها
دومرول
کتاب و مقاله
کند و کاو در مسائل تربیتی ایران - تابستان ۱۳۴۴
الفبای فارسی برای کودکان آذربایجان
فولکلور و شعر
افسانه‌های آذربایجان (ترجمه فارسی) - جلد ۱- اردیبهشت ۱۳۴۴
افسانه‌های آذربایجان (ترجمه فارسی) - جلد ۲- تهران، اردیبهشت ۱۳۴۷
تاپما جالار، قوشما جالار (مثلها و چیستانها) - بهار ۱۳۴۵
پاره پاره (مجموعه شعر از چند شاعر ترک) - تیر ۱۳۴۲
مجموعه مقاله‌ها
انشا و نامه‌نگاری برای کلاسهای ۲و ۳دبستان
آذربایجان در جنبش مشروطه
ترجمه‌ها
ما الاغ‌ها! - عزیز نسین - پاییز ۱۳۴۴
دفتر اشعار معاصر از چند شاعر فارسی زبان
خرابکار (قصه‌هایی از چند نویسنده ترک زبان)
کلاغ سیاهه - مامین سیبیریاک (و چند قصه دیگر برای کودکان)
