نگاهی به زندگی و فعالیت‌های قاضی محمد
قاضی محمد پس از فوت پدرش به سمت قاضی شهر مهاباد منصوب شد. او رئیس اداره فرهنگ و اوقاف شهر هم بود. در زمان ریاست او بود که اولین مدرسه دخترانه در شهر مهاباد افتتاح شد.
قاضی محمد، ارتباطات گسترده و نزدیکی با دانشجویان، استادان و روشنفکران هم‌عصر خویش داشت.
احساسات میهن‌دوستی او از عنفوان جوانی زبان‌زد خاص و عام بود. سطح آگاهی و معلومات و تحصیلات او با تسلط به ۶زبان –کردی، فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسوی- او را از هم‌گنان خود متمایز می‌ساخت.
او حزب دموکرات کردستان ایران را تأسیس کرد و دامنه فعالیت آن به سرعت در اکثر شهرهای کردستان گسترش پیدا کرد.
شهید قاضی محمد، با صراحت مواضع خود را اعلام می‌کرد. یکبار صریحاً به شاه و قوام‌السلطنه گفت: «شما در حرفهای خود مشکوک هستید و خواستار حل مسأله کرد نیستید».
قاضی محمد در دوران عمر کوتاه «جمهوری مهاباد» خدمات شایان توجهی به‌عمل آورد.
«آموزش به زبان کردی، چاپ کتابهای کردی، تأسیس گروه هنری کردی(از تئاتر تا سینما و سرود)، توجه به حقوق اقلیت‌های غیرکرد در جمهوری کردستان، توجه ویژه به حقوق زنان، تأسیس اتحادیه زنان و درگیر کردنشان در عرصه‌های سیاسی جامعه خودشان، تحولات در مورد عدالت اجتماعی و حمایت از اقشار ضربه‌پذیر جامعه، همه اینها طی ۱۱ماه پر از تنش و همزمان با بیم درگیری با دولت مرکزی انجام شد».
قاضی محمد در دادگاه فرمایشی شاه خائن با شهامت و دلیری از راه و رسم و آرمان خود دفاع کرد و دست از اعتقادات و خواسته‌های بر حق خود برنداشت. وی در یک ملاقات خصوصی در زندان با ۲تن از آشنایانش گفته بود: «...به مبارزه خود به‌منظور رهایی و سربلندی باید ادامه بدهید و سلاحهایتان را تحویل ندهید».
شجاعت او در زندان و بیدادگاههای رژیم منفور شاه، افسران و آدمهای رژیم را هم متحیر کرده بود، سروان شریفی، وکیل قاضی محمد، گفته بود: «این قاضی محمد بود که حکومت را محاکمه می‌کرد از تمامی جهات آنها را زیر سؤال می‌برد».
قاضی محمد در مقابل حکم اعدام خود گفته بود: «دیریست که خودم را برای چنین روزی آ‌ماده کرده‌ام. با آ‌غوش باز از این مرگ شرافتمندانه که در راه آ‌زادی ملتم کشته شوم، استقبال می‌کنم، این تعهدی است که به ملت خود داده‌ام که با آنها زندگی کنم و با آنها بمیرم، چگونه حاضر به شکستن تعهد خویش خواهم شد؟».
در بامداد روز ۱۰فروردین‌ماه سال ۱۳۲۶قاضی محمد، محمد حسین خان سیف قاضی (پسر عموی قاضی) و ابوالقاسم صدر قاضی (برادر پیشوا) پس از دو محاکمه‌ی ناعادلانه و فرمایشی از جانب دشمنان ملت کرد در میدان "چوارچرا" در شهر مهاباد، یعنی همان مکانی که روز ۲بهمن ۱۳۲۴جمهوری کردستان در آ‌نجا اعلام شده بود به دار آ‌ویخته‌و شهید شدند و همان روز با دستان مردم مبارز در گورستان ملاجامی به خاک مقدس وطن سپرده شدند.
***
نگاهی به مواضع و دیدگاههای مقاومت ایران درباره خودمختاری کردستان و مسأله ملیت‌های ایران
شورای ملی مقاومت ایران در سال ۱۳۶۱ یک طرح جامع برای خودمختاری کردستان تصویب کرد که کماکان به قوت خود باقیست و در شمار اسناد مصوب شورا قرار دارد.
لازم به یادآوری است که شورا و مجاهدین و همپیمانانشان به‌عنوان آلترناتیو دموکراتیک انقلابی دیکتاتوری آخوندها و به‌عنوان بزرگترین و دیرپاترین اتحاد سیاسی تاریخ معاصر ایران، اولین نیروی سیاسی مطرح و تاثیرگذاری است که به مسأله ملیتها و خودمختاری پاسخ مشخص، مدون، رسمی و دموکراتیک داده است و در این زمینه کماکان پیشتاز است.
